Sankcja kredytu darmowego jako istotny mechanizm ochrony interesów konsumenta

Sankcja kredytu darmowego stanowi istotny aspekt prawa konsumenta w kontekście umów kredytowych. W niniejszym artykule omówię, jak ważne jest dla przedsiębiorców oraz kredytobiorców zrozumienie sankcji kredytu darmowego, jej konsekwencji oraz związanych z nią przepisów prawnych. Przedstawię również wybrane orzeczenia sądowe dotyczące sankcji kredytu darmowego, które podkreślają jej wpływ na relacje między kredytodawcą a konsumentem.

Tworząc umowę dotyczącą pożyczki czy też kredytu bankowego, przedsiębiorca musi mieć na uwadze, że zasadniczo będzie ona przykładem umowy, który w przeważającej liczbie sytuacji nie będzie poddawany renegocjacjom ani modyfikacjom. Z tego powodu istotne jest, aby zawartość umowy była starannie opracowana oraz spełniała wszystkie kryteria określone przez prawo dotyczące kredytów konsumenckich.  W obecnym stanie prawnym na kredytodawcy spoczywają obowiązki informacyjne, których naruszenie skutkuje uruchomieniem sankcji kredytu darmowego.

Ochrona konsumenta przez informację

Głównym celem precyzyjnych przepisów dotyczących zawartości umowy o pożyczce konsumenckiej jest zagwarantowanie konsumentowi pełnej wiedzy na temat warunków przyznawanego mu kredytu. Otrzymywany przez konsumenta dokument umowy ma funkcjonować jako zrozumiały zbiór informacji prawnych, który zmniejsza różnicę wiedzy pomiędzy kredytodawcą a konsumentem odnośnie ich prawnej sytuacji w kontekście zawieranej umowy. Wobec naruszenia obowiązków informacyjnych, wprowadzono sankcję, która chroni konsumenta przed nieuczciwymi praktykami kredytodawców.

Gdy w umowie nie uwzględniono elementów wymienionych w prawie dotyczącym kredytów konsumenckich i nie przekazano ich klientowi w alternatywny sposób, kredytodawca może napotkać na konsekwencje o naturze cywilnoprawnej, takie jak sankcja kredytu bezpłatnego, lecz również o charakterze publicznoprawnym czy nawet karnym.

Sankcja kredytu darmowego – utrata dochodu przez kredytodawcę

Sankcja kredytu darmowego prowadzi do utraty przez kredytodawcę dochodów związanych kredytem, a więc do utraty przewidywanych zysków. Sankcja ta dotyczy wszelkich wpływów kredytodawcy: odsetek, opłat, prowizji, kosztów itd., niezależnie od czasu ich naliczenia, to znaczy przed wykorzystaniem uprawnienia czy po jego wykonaniu, ponieważ wykonanie uprawnienia ma działanie retrospektywne. Taki efekt sprawia, że nie ma podstawy do żądania świadczenia, a konsument może zaliczyć swoje roszczenie o zwrot zapłaconych odsetek i kosztów na poczet roszczenia kredytodawcy o spłatę kapitału kredytowego. Sankcja kredytu darmowego oznacza więc możliwość spłaty zobowiązania bez ponoszenia żadnych dodatkowych kosztów (takich jak odsetki czy prowizje). Szczegółowe informacje na ten temat można znaleźć w art. 45 Ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim.

W przypadku naruszenia przez kredytodawcę art. 29 ust. 1, art. 30 ust. 1 pkt 1-8, 10, 11, 14-17, art. 31-33, art. 33a i art. 36a-36c konsument, po złożeniu kredytodawcy pisemnego oświadczenia, zwraca kredyt bez odsetek i innych kosztów kredytu należnych kredytodawcy w terminie i w sposób ustalony w umowie.

Konsument ma prawo do jasnej informacji

Właściwa interpretacja przepisów ustawy o kredycie konsumenckim prowadzi do stwierdzenia, że obowiązkowe elementy umowy o kredycie konsumenckim powinny być w umowie określone dosłownie, jasno, bezpośrednio i kompletnie. Nie zapewnia tego odwołanie się w całości bądź częściowo do postanowień zawartych w abstrakcyjnych wzorach umownych, regulaminach lub innych ogólnych warunkach stosowanych przy zawieraniu umów kredytowych (wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 16 grudnia 2019 r. w sprawie o sygn. akt III Ca 1127/19).

Sąd Najwyższy wyraził podobne stanowisko w uzasadnieniu wyroku z 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, wskazując, że jeśli niemożliwe jest przedstawienie kosztów, które konsumenci są zobowiązani ponieść, powinna być określona ich przybliżona wartość oraz czynniki, od których zależy ich ostateczna kwota i obowiązek zapłaty przez konsumenta.

Klauzule abuzywne w umowie o kredyt konsumencki

Przy opracowywaniu umowy kredytowej (pożyczkowej) istotne jest, aby jej zapisy nie były w konflikcie z art. 385(1) Kodeksu cywilnego. Klauzule nieuczciwe to postanowienia umowne, które formułują zobowiązania jednej ze stron w sposób niezgodny z zasadami współżycia społecznego oraz gwałtownie naruszają jej interesy jako konsumenta. Postanowienia niezgodne z zasadami współżycia społecznego to takie, które łamią zasadę równorzędności stron w relacji prawnej, niewłaściwie rozdzielają między nimi prawa i obowiązki, prowadząc do istotnej i nieusprawiedliwionej nierównowagi praw i obowiązków umownych ze szkodą dla konsumenta. Jednocześnie, aby uznać je za niedopuszczalne, muszą one w sposób oczywisty naruszać interes majątkowy lub niemajątkowy konsumenta.

Sankcja kredytu darmowego dotyczy tylko niektórych naruszeń obowiązków informacyjnych

Z drugiej strony, przedsiębiorca powinien także znać swoje uprawnienia w określonych przypadkach, broniąc swojego stanowiska, że dana treść umowy nie wprowadzała pożyczkobiorcy w błąd, powodując niepewność czy niejasności dotyczące jego pozycji prawnej. Sąd Okręgowy w Warszawie w wyroku z 8 maja 2019 r., o sygn. akt XXVII Ca 1306/18, stwierdził, że kredytobiorca, zaciągając kredyt, powinien oczekiwać zmian takich parametrów jak inflacja, stopa procentowa, kurs walutowy, relacje rynkowe czy koniunktura oraz być świadomym, że w przypadku inflacji chodzi o wskaźnik inflacji ogłaszany przez prezesa GUS-u w skali roku. Ponadto, w tym samym wyroku sąd zauważył, że sankcja kredytu darmowego nie dotyczy sytuacji, gdy elementy umowy zostaną przedstawione w sposób niejednoznaczny lub niezrozumiały, gdyż Norma, która wprowadza sankcję kredytu bezpłatnego, nie obejmuje w wymienionych obowiązkach przedsiębiorcy zakazu naruszenia wymagań określonych w art. 29 ust. 3 ustawy, który wymaga sformułowania umowy kredytowej w sposób jednoznaczny i zrozumiały. Przedstawienie informacji niewystarczających lub niedokładnych może prowadzić do nałożenia na przedsiębiorcę sankcji kredytu bezpłatnego, ale tylko wtedy, gdy dotyczy to podania informacji nieprawdziwych, wprowadzających konsumenta w błąd, a nie informacji, które mogą wywoływać pewne wątpliwości interpretacyjne.

Zgodnie z orzecznictwem, należyte wywiązanie się z obowiązku informacyjnego ma na celu umożliwienie kredytobiorcom porównywania ofert różnych przedsiębiorców oraz dokonywanie świadomego wyboru najbardziej korzystnej opcji. Niestety, obecnie można przypuszczać, że 9 na 10 umów jest obciążonych błędami prowadzącymi do skorzystania z sankcji kredytu darmowego.

Cel sankcji kredytu darmowego

Podstawowym celem sankcji kredytu darmowego jest motywowanie kredytodawcy do przestrzegania obowiązujących go przepisów oraz ochrona interesów konsumenta, który może na jej podstawie dochodzić swoich praw wobec instytucji udzielającej kredytu. W rezultacie zastosowania sankcji kredytu darmowego, konsument spłaca sam kapitał – zgodnie z pierwotnie ustalonym harmonogramem spłat.

Przesłanki powstania sankcji kredytu darmowego